24 ноября 2015 года в Казахской национальной консерватории имени Курмангазы состоялся уникальный для Казахстана концерт-презентация ансамбля современной музыки «Игеру» «Соло-дуэты». В зале не было свободных мест. Событие ещё долго обсуждалось в коридорах консерватории и за её пределами. Накануне нового концерта «Диалог культур», который пройдёт 12 февраля, своими мнениями о премьере ансамбля делятся студенты класса музыкальной критики и журналистики.
Краеугольный камень XX века
Музыка XX века подобна большому шершавому камню, на котором высечены имена нововенских композиторов и красуется бирка-штрихкод «Сделано в Европе». На этом камне восседают сочинители нашего времени, иные из их числа на него карабкаются, не желают или не могут с него спуститься. Вокруг камня толпится публика, принимающая задумчивое выражение, а по другую сторону находятся критики, которые, как и во времена Г.Берлиоза призваны «балансировать между страусиными и перепелиными яйцами», дабы не разбить и не быть придавленными. Однако, французский критик Гектор Берлиоз, будучи в первую очередь композитором, на своём собственном примере и высказывании демонстрировал: «надо собирать камни, которые в вас бросают. Это основание будущего пьедестала».
Не столь частое для Казахстана открытие выставки «камня преткновения» состоялось 24 ноября уходящего года. Малый зал имени А.Жубанова Казахской национальной консерватории потерпел аншлаг, потому как желающих соприкоснуться с современным искусством, собралось немало. Напомним, что музыкальные эксперименты XX века заставляют позабыть о слове музыка как о нечто благозвучном и препарируют отдельные музыкальные элементы точно так же как и зрительский слух. На концерте присутствовали музыковеды, композиторы и множество любопытствующих, часть которых в скором времени ретировалась к выходу, не вынеся «лирики» второй волны авангарда, но свободные места были быстро заняты.
Санжар Байтереков, руководитель ансамбля «Игеру»
Смелость познакомить казахстанского слушателя с образцами музыки XX века на себя взяли новоиспечённый коллектив «Игеру», участниками которого стали магистранты и студенты консерватории, и художественный руководитель «Игеру» – Санжар Байтереков, недавний выпускник МГК имени П.И.Чайковского, автор идеи создания ансамблей современной музыки в Казахстане. Прежде всего, стоит выделить мастерство исполнения участников ансамбля, которые с вниманием отнеслись к интерпретации сложных произведений современных композиторов – Меруерт Туленовой (флейта), Дамира Буркитбаева (кларнет), Сабины Атагелдиевой (фортепиано), Гюзель Байузаковой (скрипка), Альберта Ахметова (альт), Токжан Каратай (кыл-кобыз) и Айдара Куспанова (виолончель).
Представленная концертная программа была выстроена по хронологии опусов зарубежных и казахстанских композиторов, тем самым охватив период от «Wildmung» Бруно Мадерна 1967 года сочинения до «Туманных грёз» для кыл-кобыза и виолончели Тимура Нильдикешева 2015 года.
Одним из первых прозвучало сочинение О.Мессиана «Le Merle Noir» («Черный дрозд», 1951), в исполнении М.Туленовой и С.Атагелдиевой. Как известно, выдающийся французский композитор, одна из ключевых фигур прошлого столетия, увлекался орнитологией и при помощи различных приемов звукоподражания, а также трелями на флейте изобразил в этой пьесе непоседливую перелетную птицу. «Черный дрозд» доступна для восприятия и хорошо подошла для знакомства широкой публики с музыкой XX века.
Сабина Атагелдиева
Интерес вызвало «Spins and Spells» К. Саарихо, финского композитора, сочетающей художественные и синестетические способности. По определению музыковеда М. Бонфельда, синестезией (соощущение греч.) называют умение передавать и воспринимать, несвойственные органам чувства». Примером тому является цветной слух русских композиторов Н.А.Римского-Корсакова, А.Скрябина, алфавитное восприятие писателя В.Набокова. Произведение построено на чередовании паттернов и нового материала, для окраски тембра используется перенастройка струн, именуемая скордатурой.
Наряду с зарубежными маститыми авторами прозвучали произведения казахстанских композиторов, естественно, вызвавшие наибольшее внимание. Общеизвестно, что казахская профессиональная музыка достигла расцвета в 60-е годы прошлого века в творчестве К.Кужамьярова, Г.Жубановой, Е. Рахмадиева, С. Мухамеджанова и других деятелей. Последующее поколение 80-х годов представлено такими именами как Т.Кажгалиев, А.Серкебаев, Б.Аманжол, В. Стригоцкий, А.Раимкулова, С.Еркимбеков, которые подхватили волну эксперимента, и ныне, подчиняясь тенденции поиска новых техник сочинения, широко используют различные явления зарубежной музыки – от джаза, индийской раги до элементов электронной музыки, тем самым, обогащая ее в стилистическом отношении. На концерте современной музыки нам удалось услышать премьеры двух различных композиций. Благосклоннее всего публика отнеслась к «21» А. Абдинурова, в исполнении Т.Каратай (кыл-кобыз) и С.Атагелдиевой (фортепиано), произведению, занявшему центральную нишу в программе. Сочинение, выдержанное в духе романтизма и давно полюбившийся союз фортепиано и кыл-кобыза, пришлись по вкусу неискушённой композиторскими новациями аудитории. Само название произведения достаточно символично и могло бы символизировать XXI век, где на одном временном участке смешиваются архаичные казахские тембры и европейский инструмент, снискавший всемирную популярность. По словам автора, он старался «проникнуть во внутреннюю структуру национального музыкального языка, раскрыть через призму своего понимания глубинные слои художественного мышления казахского народа на примере преломления элементов кюевой традиции».
композитор Т.Нильдикешев и его коллеги-композиторы
Гораздо резче и непривычнее для воспитанного на классической гармонии слуха, прозвучала мировая премьера произведения «Туманное течение грёз». Автор Т.Нильдикешев – композитор мелодического дара, синтезирующий реверансы в сторону европейского романтизма, а также Д.Д. Шостаковича и традиции казахской композиторской школы – прежде всего своих учителей, в числе которых М.Сагатов, А.Новиков-Гросс, А.Раимкулова. Грёзы XXI века отнюдь не светлые, а скорее выражают тревожные предчувствия и ожидания. Этот момент был подчеркнут сидящими лицом друг к другу, участниками дуэта А.Куспанов (виолончель) и Т.Каратай (кыл-кобыз) вели активный и «туманный» диалог, извлекая смычком нетемперированные интонации. Назревает впечатление, что название произведения более поэтичное, чем смелые решения талантливого казахстанского композитора, которые были успешно приветствованы публикой.
Сколько бы ни ломали копья, сколько бы ни спорили по поводу музыкальных экспериментов ради самого эксперимента, известный социолог Т.Адорно говорил: «В музыке нет первозданного смысла, который следовало бы восстанавливать». Искусство во все времена продвигают творческие единицы, композиторы-реформаторы и остаётся надеяться, что развитие нашей музыкальной культуры движется не в благозвучащую, но, созвучную своему времени сторону. И, конечно же, пожелаем участникам и организатору концерта не терять искры и задора, с которыми была открыта первая страница знакомства казахстанского слушателя с самой неустойчивой, спорной и раскрепощённой от теоретических канонов и безусловно несущей новые идеи и образы, музыкой.
Ярослава КРЕМЕНЦОВА, музыковед IV курс
Заманауи музыка
Алматы шаһарнда Қараша айының 24 жұлдызында Құрманғазы атындағы қазақ ұлттық консерваториясында жаңа заманауи музыкамен таныстыру өтті. Мұндай елеулі іс шараға қаламыздың түкпір-түкпірінен еліміздің музыка сүйер қауымы келді. Көпшіліктің көкейінде бір сұрақ, бұл қалай болар екен?-дегендей. Концерт залы лық толы болды. Авангардтық музыканы қазіргі заманауй музыканың бір түрі ретінде білеміз. Көп жағдайда кино фильдердің саунтректерінде кеңінен қолданылады. Әрине бізгеде бұл ағым классикалық бағыт секілді келіп жетті.
Концертте шетелдік композиторлар Бруно Мадерна, Оливье Мессиан, Джачинто Шепьси, Кайя Саариахо, Эгитон Картер және қазақстан копозиторлары Алиби Абдинуров Тимур Нильдикешовтің таңдаулы шығармалары орындалды. Тыңдарман назарына ұсынылған шығармалар Қазақстандық және шетелдік преьмералар болды.
Альберт Ахметов
Москва консерваториясын бітірген композитор Санжар Бәйтереков жетекшісімен Құрманғазы атындағы консерваториясчында «Игеру» ансамбльі құрылды, орындаушылар құрамы консерваторияның жас орындаушылар Меркерт Туленова (флейта),Дамир Дуркитбаев (кларнет), Сабина Атагелдиева (фортепиано), Гюзель Баюзакова (скрипка), Альберт Ахметов (альт), Тоқжан Қаратай (қыл қобыз) секілді магистранттары классикалық бағыттағы шығармаларды шебер орындап қана қоймай заманауй музыканы бар жан дүниесімен түсініп ойнап, жеткізе білді. Композиторларымыздың заманауй музыкамен таныстыру мақсатындағы қойылған консерт сатті өтті. Біреулет түсініп жатты біреулер сың тағып жатты. Әрине өмір болғасын әртүрлі жағдайлар болады, біреу дәстүрлі музыканы сүйіп тыңдайды ал енді бірі классикалық тұрғыдағы шығарманы тыңдағанды қалайды. Авангардтық музыка біздің менталитетімізге сай емес екені анық, бірақ бұл музыкада қазіргі заманның келбеті суреттеледі.
Бұл шығармашылық кеш өз тыңдармандармандарын тапқанына шүбә келтірмейміз. Өмірге шынайы көз қараспенен қарауға көмегін тигізген композиторларға, орындаушыларға алғысымызды білдіреміз!
Шерхан МҰХАМБЕТЖАНОВ, музыкатанушы, 4 курс
Жана тыныс…
Қараша айының 24-ші жұлдызынды Құрманғазы атындаға ҚҰК-ң А. Жұбанов атындағы кіші залында «Игеру» атты заманауи музыка ансамблінің концерті өткен болатын.
Концерт өзінің белгіленген уақытында басталды. Зал тыңдармандарға толы болды. Оның ішінде студенттер және шетел қонақтары да болды. Концертті дарынды Қазақстан композиторы Санжар Бәйтереков жүргізді. Ол көптеген республикалық, халықаралық конкурстардың лауреаты. Сонымен қатар Россиядағы «Молот» композиторлар одағындағы жастар бөлімінің мүшесі. Ол «Tolkyn for ensemble, In pulse», 5 пьес для деревянно-духового квартета (2010), Пьеса для виолочели соло “outlines oftangible II” 2012 шығармаларының авторы.
Дамир Буркитбаев
Концерттің ұйымдастырушыларының мақсаты біздерді, яғни жастарды заманауи композиторлармен, олардың шығармасымен таныстыру болды. Әрине, біз заманауи музыканы сирек тыңдаймыз, сондықтан да бұндай музыканы бірі қабылдаса, бірімізге қабылдау қиын болды.
Дегенмен, Қазақстанның ХХІ ғасыр музыкалық мәдениеті байытылу үстінде. Жас композиторлар халық әндеріне, күйлерге өңдеулер жасап, және өздерінің жаңа бағыттағы шығармаларын шығарып, дамытуда. Осыған куә ретінде, күні кеше өткізілген «Соло-Дуэты» концертін айтуға болады.
Тогжан Каратай
Концертте «Игеру» ансамблінің мүшелері Б. Мадернаның «Widmung» (1967) жеке скрипкаға арналған, О. Мессиан «Le Merle Noir» (1951) фортепиано және флейтаға, Д. Шельси «Manto I-II» (1957) жеке альтқа, Э. Картер «Gra» (1993) жеке кларнетке, К. Саариахо «Spins and Spells» (1997) виолончельге арналған шетел композиторларының шығармаларын және де өзіміздің Қазақстандық композиторлар Т. Нильдикешев «Туманное течение грёз» (2015) кыл-қобыз және виолончелге, А. Абдинуровтың «21» (1999) кыл-кобыз және фортепианоға арналған шығармаларының премьерасын қойды.
Ансамбль мүшелері консерватория студенттерінен құралған. Олар: М. Туленова (флейта), Д. Бүркітбаев (кларнет), С. Атагелдиева (фортепиано), Г. Байузакова (скрипка), А. Ахметов (альт), Т. Каратай (қыл-қобыз), А. Куспанов (виолончель).
Осындай концерттер жиі болып тұрса, жас музыканттар, композиторлардың концерттік репертуарлары, орындаушылық шеберліктері шыңдала түседі деп ойлаймын.
Гулдана НАСЫРОВА, музыковед 4 курс
Қазақстандағы композиторлардың заманауи шығармаларының тұсаукесері
Ойлы, ерекше, жаңа тыныс, жаңа бағыт – жас дарын композиторлардың беделді музыкалары дәл осындай әсер қалдырды.
2015 жылдың 24-ші қарашасында Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының А.Жұбанов атындағы кіші залында «Игеру» атты ансамбльнің орындауында заманауи шығармалардың концерті өтті. Ансамбльдің көркемдік жетекшісі – жас композитор Санжар Байтереков.
Мен бұл концертке ерекше ынтамен бардым. Себебі, бұл концерт тұсаукесер болғандықтан, қазіргі таңдағы Қазақстан композиторларының қандай бағытта, қандай шығармалар шығаратыны қызық болды.
Гюзель Байузакова
Концерттің жеке орындаушылары – Меруерт Туленова (флейта), Дамир Бүркітбаев (кларнет), Сабина Атагельдиева (фортепиано), Гюзель Байузакова (скрипка), Альберт Ахметов (альт), Тоғжан Қаратай (қыл қобыз), Куспанов Айдар (виолончель) өнерлерін көрсетті. Концерт бағдарламасына келетін болсақ, Б.Мадерна – «Widmung» (1967) скрипкаға арналған жеке орындау (Қазақстандық тұсаукесер), О.Мессиан – «Le Merle Noir» (1951) флейта мен фортепианоға арналған дуэт, Д.Шельси – «MantoI-II» (1957) альтқа арналған жеке орындау (Қазақстандық тұсаукесер), А.Абдинуров – «21» (1999) қыл қобыз бен фортепианоға арналған дуэт (әлемдік тұсаукесер), Э.Картер – «Gra» (1993) кларнетке арналған жеке орындау (Қазақстандық тұсаукесер), Т.Нильдекешов – «Туманное течение грез» («Тұмандық қиялдың ағымы») (2015) қыл қобыз бен виолончельге арналған дуэт (әлемдік тұсаукесер), К.Саариахо – «Spins and Spells» (1997) виолончельге арналған жеке орындауындағы (Қазақстандық тұсаукесер) шығармалар.
Концерт жоғары деңгейде өтті. Таң қалғаным… залдың іші көрермендерге толы болғаны. Тіптен, тыңдарман-қауым орын жоқ болсада есік алдында концерт соңына дейін тұра тыңдағаны.
Бұл концерттің маңызы зор. Себебі, қазіргі заман жастары XXI ғасыр музыкасымен таныс емес деп айтуға болады. Сол себепті концерттің мақсаты осы бағытпен таныстыру болды. Мақсат ойға жетті. Шынымды айтсам, осы жастар секілді менде авангард бағытындағы шығармаларды қазіргі таңға шейін жақтырмадым, тіптен, тыңдау жек көрінішті болды. Ал қазір бұл музыканы түсіне бастағандаймын. Оған қоса, жиі тыңдай бастадым. Бірақ, Қазақстандық композиторлардың музыкасын бірінші рет тыңдауым.
Айдар Куспанов
Дмитрий Дмитриевич Шостакович айтқандай – «музыка – жүрек тілі, ол – сезімдер мен көңіл-күй әлемі, ол дыбыстар арқылы бейнеленген жан сарайы» -, деп менде сезімге бөлендім.
Барлық шығармалардың орны ерекше болды. Бірақ, солардың ішінен алға басып шыққан – А.Абдинуровтың, Т.Нильдекешовтың, К.Саариахо, Э.Картердің шығармалары. Т.Нильдекешовтың «Туманное течение грез» («Тұмандық қиялдың ағымы») шығармасының ерекшілігі – бірінші рет қазақтың қыл қобыз аспабы мен виоленчельдің қосындысы. Менің ойымша шығарманың тақырыбы толық ашылмаған секілді. Яғни, тақырып бөлек және шығарма бөлек болғандай. Өте ерекше естіледі. Екі аспаптың әңгіме ретінде көрініс тапты. Әуені құлаққа жағымды, әуезді. Ал, А.Абдинуровтың «21» шығармасына келетін болсақ, қазақ халық шығармашылығына жақын деп есептеймін. Әрине, қазақ халқының қара қыл қобыз аспабында орындалғандықтан, оған қоса әуеніде қазақ музыкасының жанрында. Бұл шығармаға еш наразылығым жоқ. Одан әрі, концерттің соңғы шығармасы К.Саариахоның «Spins and Spells» виолончельде орындалуы өте нақты, концертке нүкте қойғандай аяқтады. Оған қоса, орындаушының өте әсерлі орындауы еске қаларлық. Э.Картердің «Gra» шығармасы кларнет аспабында орындалуы бөлек-бөлек естеліктерден құралған секілді. Шығарма әуезді, құлаққа жағымды.
Аншлаг. Полный!..
Қорытындылай келе, концерт ерекшеленді. «Музыка ұлтқа бөлінбейді» дейміз. Иә, біз кез келген елдің музыкасына құдды бір ана тілімізде тыңдап отырғандай құмарта құлақ тосамыз. Ондағы тылсам күш жүрек түкпіріне терең бойлап, саз сиқырына қалай арбалып қалғаныңды сезбей қаласың. Музыка жан-дүниемізді өзге бір әлемге жетелеп, сезім пернелерін дәл басады. Әсем әуен ой-қиялымызға қанат бітіріп, көңіл сарайына нұрын төгеді.
Тілекші ЖАЙМУХАНОВА,
музыкатанушы, 4 курс
фото: ансамбль Игеру, Валерия Недлина